De volgorde der ervaringen

Recensie van Het verdwenen jaar van Salvatierra van Pedro Mairal

Eerder verschenen in De leeswolf 7 (2012): 451

Wereldwijd worden jonge romanschrijvers alsmaar vaker onthaald als betrof het de nouveau Beaujolais. In Latijns-Amerika is dat niet anders. Onder de naam ‘Bogotá39’ maakte een vakjury in 2007 een selectie van 39 schrijvers van onder de 39 jaar die de toekomst van de continentale letteren zouden kleuren. De laureaten werden samengebracht op een festival en hun verhalen werden gebundeld in een bloemlezing. Mede dankzij de aan ‘Bogotá39’ verbonden promotie vinden velen onder de geselecteerden tegenwoordig internationale weerklank. Enkelen zagen hun werk ook al in het Nederlands vertaald, bijvoorbeeld de Colombiaan Juan Gabriel Vásquez, de Peruaan Santiago Roncagliolo, de Dominicaans-Amerikaanse Junot Díaz, de Chileen Alejandro Zambra en de Argentijnen Andrés Neuman en Pedro Mairal. Van die laatste lanceert uitgeverij Athenaeum nu de korte roman ‘Het verdwenen jaar van Salvatierra’.

Ratliff

De aandacht die deze in de jaren zeventig of aan het eind van de jaren zestig geboren romanciers te beurt valt, is in sommige gevallen wel degelijk verdiend. Maar dat neemt niet weg dat velen van hun voorgangers nooit de nodige internationale erkenning hebben gekregen. Neem nu bijvoorbeeld de Argentijn Ricardo Piglia (°1940). Terwijl die in de Spaanstalige literaire wereld ondertussen de status van levende legende bereikt heeft, is Signatuur de enige Nederlandstalige uitgeverij die het tot nog toe heeft aangedurfd om een van zijn boeken te publiceren, namelijk de roman Brandend geld (2009). Maar aangezien de schrijver hier nog geen ronkende naam had, werd er in de pers weinig aandacht aan besteed en kun je zowat iedereen gerust wijsmaken dat Ricardo Piglia de diepe spits van Boca Juniors is.

Een initiatief als ‘Bogotá39’ zal Piglia’s haren waarschijnlijk te berge hebben doen rijzen. Of toch tenminste die van Steve Ratliff, een van de personages van Piglia’s novelle Prisión perpetua (‘Levenslang’). Ratliff is een mislukte schrijver van bijna veertig die er maar niet in slaagt de laatste hand te leggen aan een eindeloze roman. In plaats daarvan frequenteert hij de bar Ambos Mundos in Mar del Plata om er zijn verhalen te vertellen en zijn literaire theorieën te verkondigen. ‘Voor je veertigste kan je geen groot romancier zijn’, luidt een van zijn straffe stellingen. ‘Vertellen is gemakkelijk’, legt hij uit, ‘op voorwaarde dat je lang genoeg geleefd hebt om in staat te zijn de volgorde van de ervaringen te vatten’.

Salvatierra

Dit alles natuurlijk geheel, of toch een beetje, terzijde. Over naar een jongere Argentijn, Pedro Mairal (°1970). Mairal, die ook poëzie en kortverhalen schrijft, debuteerde op 28-jarige leeftijd als romanschrijver met Una noche con Sabrina Love (‘Een nacht met Sabrina Love’). Het boek vertelt het verhaal van een adolescent die als winnaar van een loting een nacht mag doorbrengen met zijn favoriete pornoster. De roman was zo’n succes dat hij meteen verfilmd werd. Ook Mairals tweede roman, El año del desierto (‘Het jaar van de woestijn’, 2005), een fantasie over de Apocalyps van Buenos Aires, oogstte uitstekende kritieken. In 2008 verscheen Salvatierra. Vreemd genoeg is deze op het eerste gezicht meer ingetogen roman, de eerste die in het Nederlands werd vertaald.

In Het verdwenen jaar van Salvatierra gaat verteller Miguel Salvatierra op zoek naar het verborgen verleden van zijn overleden vader, de schilder Juan Salvatierra. Door een ongelukkige val van een paard was die sinds negenjarige leeftijd stom. Op zijn twintigste vatte hij het plan op om de gebeurtenissen in zijn dorp Barrancales jaarlijks vast te leggen op een gigantisch doek. Wanneer hij op tachtigjarige leeftijd sterft, laat Salvatierra een kilometerslang levenswerk achter. Jaren later proberen zijn zonen Miguel en Luis het buitenproportionele kunstwerk tentoongesteld te krijgen, iets waar Salvatierra zich zelf altijd tegen verzet had. Een Nederlands museum toont interesse en stuurt zijn gezanten naar Argentinië. Maar dan ontdekken Miguel en Luis opeens dat er een rol canvas, een jaar dus, ontbreekt. Terwijl Luis verkiest om het verleden te laten rusten, kan Miguel het niet laten op zoek te gaan naar de rol om zo te achterhalen wat er gebeurd is in dat bewuste jaar.

Hanna

Op zich is dit best een intrigerend uitgangspunt. In het begin concentreert de verteller zich op Salvatierra en diens visie op de schilderkunst. Jammer genoeg worden deze uitweidingen, die de parallellen en contrasten tussen schrijven en schilderen schijnen af te tasten, niet uitgediept. In plaats daarvan focust Miguel zich al snel op het verhaal van zijn zoektocht naar het ontbrekende doek. Door het overhaaste verteltempo — het amper honderdveertig bladzijden tellende boekje is opgedeeld in negenendertig korte hoofdstukjes —, de vlakke personages — protagonist Salvatierra is de enige met ietwat psychologische diepgang — de fletse dialogen en de ongeloofwaardige plotwendingen, komt het geheel echter zelden overtuigend over.

Wanneer Miguel kennismaakt met Hanna, een van de gezanten van het Nederlandse museum, bekent hij: ‘Ik fantaseerde over een heimelijke seksuele ontmoeting met deze mooie vrouw, maar er is niks gebeurd. Ik heb het niet geprobeerd, en ik geloof ook niet dat naar bed gaan met iemand als ik binnen haar ideeën over het exotische van Latijns-Amerika viel’. Wat Mairal ons in Salvatierra voorschotelt, beantwoordt anders wél perfect aan wat een weinig kritische westerling doorgaans van Latijns-Amerikaanse literatuur verwacht: een familiekroniekje, een cyclische tijdsbeleving, een mysterieus dorp, een mythische, mistige vaderfiguur, enfin: de stereotiepe, goed verkopende ingrediënten.

Mairal, Pedro.

            2012    Het verdwenen jaar van Salvatierra. Amsterdam: Athenaeum-Polak en Van Gennep.